- Co-authors: Celina Korstanje, Dorien Visser, Hannah Wessels & Sem Gordijn.
Voor de buitenwereld oogt Helen* als een normale vrouw. Ze heeft een man, kinderen en een leuke baan. Maar achter gesloten deuren blijkt haar leven toch niet zo perfect als gedacht. In plaats van thuis te komen in een warme omgeving, krijgt Helen te maken met partnergeweld. Haar man mishandelt haar zowel fysiek als emotioneel, maar weggaan lijkt geen optie te zijn. Helen heeft zonder hem geen dak boven haar hoofd; ze is financieel afhankelijk van haar man. Financiële afhankelijkheid is een obstakel in het ontsnappen aan huiselijk geweld [1]. Wat is er nodig om dit probleem in Nederland te stoppen? Deze blogpost draagt bij in de zoektocht naar het antwoord.
Huiselijk geweld
Huiselijk geweld verwijst naar bedreigend of ander gewelddadig gedrag binnen gezinnen dat fysiek, seksueel, psychologisch of economisch kan zijn [3]. Één op de vijf Nederlandse vrouwen heeft eens of herhalend te maken gehad met fysiek geweld vanuit hun (ex-)partner en Covid-19 heeft geleid tot nog meer meldingen dan tevoren [4]. Misschien vraag je je nu af waarom deze vrouwen niet weggaan bij hun partner. Dit lijkt een simpele vraag, maar het antwoord is verre van gemakkelijk. Deze meeste vrouwen die te maken krijgen met huishoudelijk geweld hebben het geld van hun man nodig om te kunnen (over)leven: ze zijn financieel afhankelijk [5]. Wanneer financiële afhankelijkheid wordt gestimuleerd door de man, om op deze manier zijn vrouw te manipuleren en controleren, spreken we van economisch geweld [6]. Vrouwen mogen bijvoorbeeld niet over hun eigen geld beschikken of het wordt hen door hun partner verboden om (buitenshuis) te werken [7]. Daarnaast dreigen hoge scheidingskosten voor het geval dat een vrouw haar partner wil verlaten [1]. Financiële afhankelijkheid is de meest genoemde reden van vrouwen om hun geweldplegende partner niet te verlaten [5]. De man voelt zich daardoor ook vrijer om geweld te plegen, omdat hij zich bewust is van de vrouw haar afhankelijkheid [1].
Vrouwen: deel- of voltijds werken?
Niet alleen de geweldpleger draagt bij aan financiële afhankelijkheid, maar ook de inrichting van de huidige maatschappij. Ondanks dat steeds meer vrouwen voltijds zijn gaan werken [8], blijft het aantal deeltijdswerkende vrouwen in Nederland in de meerderheid. In 2016 was dit meer dan 75% van alle werkende vrouwen [9]. Dit is voornamelijk het gevolg van de verwachting dat vrouwen huishoudelijke en zorgtaken op zich nemen [5].
De coronacrisis vergrootte de economische kloof tussen man en vrouw: de banen van vrouwen waren 1,8 keer meer kwetsbaar tijdens de crisis dan de banen van mannen [10] [2].
Financiële onafhankelijkheid is voor vrouwen dus een urgente kwestie. Huishoudelijk geweld is een factor die dit nog lastiger maakt: ten eerste wordt hun toegang tot de arbeidsmarkt vaak bemoeilijkt [1]. Ook hebben deze vrouwen fysieke en/of mentale schade, waardoor de drempel om te werken hoger wordt [5]. Dit maakt het lastiger voor vrouwen met een verleden met huishoudelijk geweld om te participeren in de maatschappij.
Schadefonds Geweldsmisdrijven
Één van de regelingen om slachtoffers van huiselijk geweld te helpen is het “Schadefonds Geweldsmisdrijven”. Het is opgericht in 1976, en wordt gefinancierd door het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het doel is om slachtoffers van (huishoudelijke) geweldsmisdrijven financieel te compenseren, om zo hun vertrouwen in de samenleving weer op te bouwen [11]. Zo kunnen directe slachtoffers een aanvraag indienen voor een eenmalige compensatie van het fonds. Afhankelijk van het type vergrijp wordt een geldbedrag toegekend. Gemiddeld krijgt een slachtoffer 3.100 euro [12]. Eerder onderzoek naar het (re-)integreren van vrouwen die slachtoffer waren van huishoudelijk geweld identificeerde vier benodigdheden [13] : 1) Materiële en economische ondersteuning, zodat vrouwen kunnen voldoen aan hun basisbehoeftes. 2) Structurele en sociale ondersteuning, dus verandering op maatschappelijk en politiek vlak. 3) Emotionele ondersteuning, zodat vrouwen hun trauma’s verwerken en zelfverzekerd worden. 4) Educatieve en beroepsmatige ondersteuning, om vrouwen de juiste kennis en skills te geven weer de arbeidsmarkt op te gaan.
Het Schadefonds richt zich voornamelijk op de economische en emotionele ondersteuning van vrouwen, al zal een eenmalige gift van gemiddeld €3.100,- niet voldoende zijn om in de basisbehoeftes te voorzien. Emotioneel gezien zorgt de gift echter wel voor erkenning. Het is alleen niet aannemelijk dat het Schadefonds ook structurele verandering teweeg brengt. Ook biedt het schadefonds geen ondersteuning bij het actief trainen van vrouwen op de arbeidsmarkt. Aan de hand van de theorie zou je zeggen dat het schadefonds een goed initiatief is, maar niet in zijn eentje volstaat als volledige ondersteuning van de vrouwen. In de praktijk lijkt dit ook te kloppen. In 2009 hebben 217 ontvangers van het fonds hun mening gegeven [12]. 75% van de respondenten gaf aan zich emotioneel ondersteund en erkend te voelen door het geldbedrag. Desondanks gaven zij toe dat slechts geld uitkeren niet voldoende is. Zo zegt één respondent:
“…schade wordt niet alleen vergoed door het uitkeren van geld alleen. In mijn geval had ik gehoopt dat de overheid mij zou helpen bij het vinden van een andere geschikte woonplek.” [12, p39]
Een ander kritiekpunt had betrekking op de sobere informatie die het Schadefonds verleend aan de slachtoffers. Het fonds zou door beter te communiceren, over wat ze doen en welke voorwaarden gelden, slachtoffers beter kunnen voorlichten [12]. Dus, wat zou nog beter kunnen? Ten eerste zou het Schadefonds stappen kunnen maken in het nog transparanter en duidelijker worden naar de slachtoffers. Door het volledige proces en de uitkomst al zo vroeg mogelijk door te spreken met de slachtoffers, kunnen zij zorgelozer van het fonds gebruik maken. Daarnaast zou het goed zijn als het Schadefonds samenwerkt met andere initiatieven. Als het fonds ook actief vrouwen doorverwijst naar bijvoorbeeld trainingsinstituten of verdere hulpinstanties, wordt de vrouw op meerdere domeinen ondersteund. Het Schadefonds is een deel van de oplossing een veiliger Nederland te creëren, maar we zijn er nog niet. Zodra verschillende initiatieven de handen ineenslaan, kan het complexe probleem hopelijk op alle vlakken worden aangepakt.
*Helen is een fictief persoon.
Referenties
[1] Bouma, S. (2021). Economisch zelfstandig en (niet) beschermd tegen partnergeweld: 1 hoe het complexe verband tussen economische zelfstandigheid en partnergeweld de noodzaak van gendersensitief beleid onderstreept. Tijdschrift voor Genderstudies, 24(2), 109-126.
[2] van der Walle, E. (2018, December 14). Emancipatie? Ja, maar snel gaat het niet. NRC.
[3] Xue, J., Chen, J., Chen, C., Hu, R., & Zhu, T. (2020). The Hidden Pandemic of Family Violence During COVID-19: Unsupervised Learning of Tweets. Journal of Medical Internet Research, 22(11), e24361. https://doi.org/10.2196/24361
[4] Augeo Magazine. (2022). 8 vragen – Over gender en huiselijk geweld. Geraadpleegd op op 13 mei 2022, van https://www.augeomagazine.nl/gender-en-huiselijk-geweld-augeo-magazine-special/8-vr agen-over-gender-en-huiselijk-geweld
[5] Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2021). Financiële (on)afhankelijkheid van vrouwen en partnergeweld. Rapport | Huiselijk Geweld. Geraadpleegd op 20 mei 2022, van https://www.huiselijkgeweld.nl/publicaties/publicaties/2021/02/11/financiele-onafhankel ijkheid-van-vrouwen-en-partnergeweld
[6] Van Teeffelen, K. (2021, November 8). Huiselijk geweld gaat vaak gepaard met economisch geweld. ‘Het kan heel subtiel in zijn werk gaan.’ Trouw.
[7] European Union Agency for Fundamental Rights (FRA, 2014). Violence against women: an EU wide survey. Luxemburg: Publications Office of the European Union.
[8] Van Thor, J., Portegijs, W., & Hermans, B. (2018). Emancipatiemonitor: gaan vrouwen steeds meer werken? Geraadpleegd op 20 mei 2022, van https://digital.scp.nl/emancipatiemonitor2018/gaan-vrouwen-steeds-meer-werken/#:~:text =Vrouwen%20hebben%20minder%20vaak%20een,van%2020%25%20naar%2025%25.
[9] European Commission. (2017). Vrouwen op de arbeidsmarkt (pp. 1–18). Brussel: European Commission.
[10] Madgavkar, A., White, O., Krishnan, M., Mahajan, D., & Azcue, X. (2020). COVID-19 and gender equality: Countering the regressive effects. McKinsey Global Institute, 15.
[11] Schadefonds Geweldsmisdrijven. (2022, 6 mei). Kom ik in aanmerking? Geraadpleegd op 20 mei 2022, van https://www.schadefonds.nl/slachtoffer/kom-ik-in-aanmerking/
[12] Mulder, J. D. W. E. (2009). Compensatie na geweld: Wie krijgen er een vergoeding van het Schadefonds Geweldsmisdrijven en wat zijn de effecten van zo’n financiële vergoeding.
[13] Bouma, S., Steijaert, M., van der Kemp, S., & Zwinkels, W. (2022). Een nieuwe toekomst voor slachtoffers van (ex-) partnergeweld.
